1
ادبیات فارسی گرایش ادبیات پایداری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
2
دانشیار دانشگاه شاهد تهران در دانشکده ادبیات
چکیده
با گستردگی و رسمیت مذهب تشیع در ایران، جهان‌بینی این مذهب نفوذ کم‌نظیری را در باورها، منش‌ها و کنش‌ها نمایان ساخت و بازتعریف جالب توجهی برای بسیاری از ارزش‌ها عرضه کرد. هرچند شهادت و مفاهیم برخاسته از آن پیوسته مورد توجه و استفادة بسیاری از شاعران در طول تاریخ ادب فارسی بوده‌است و کشته شدن در راه ارزش‌ها، خواه این ارزش، دفاع از دین و تمامیت ارضی ایران باشد و خواه عشق و پاک باختگی در برابر معشوق، از نگاه شاعرانی که به این مفاهیم پرداخته‌اند از جایگاهی والا برخوردار بوده، اما باورهای شیعی برخاسته از روایات، احادیث، زیارت‌نامه‌ها و ادعیه نیز مفاهیم نظام‌مندی را در این حوزه عرضه کرده‌است. در این میان، صائب تبریزی که در جامعه‌ای شیعی زاده‌شده و زیسته‌است، نگرشی شیعی را در مفاهیم جاری در آثارش گسترش داده که مفهوم شهادت نیز از این قاعده مستثنی نبوده‌است. جایگاه شهید و شهادت در منابع شیعی و اشعار صائب تبریزی دارای وجوه اشتراک قابل تأملی است که این مقاله در راستای واکاوی و تبیین این قرابت‌ها و مقوله‌بندی آن‌ها گام برداشته است. نتیجۀ پژوهش حاکی از آن است که مفاهیم برخاسته از روایات، احادیث و زیارت‌نامه‌ها در منابع شیعی تأثیر انکارناپذیری در ترسیم چهرة شهید در اشعار صائب تبریزی داشته‌است. اشتراکاتی که گاه، نه تنها در حوزة معنا و مفهوم بلکه در استخدام واژگان نیز آشکار است.
)